آیا واقعا ارتباطی بین چای و ابتلا به سرطان وجود دارد؟ شواهد علمی در این باره چه می‌گویند؟ ما برای یافتن پاسخ این سوال به یکی از معتبرترین منابع علمی دنیا یعنی موسسه ملی سرطان آمریکا (National Cancer Institute) مراجعه کرده و مقاله حاضر را تهیه نموده‌ایم. امیدواریم با مطالعه این مقاله به جواب این سوال دست پیدا کنید. فهرست مطالب ارائه‌شده به صورت زیر است:

• چای چیست؟
• ترکیبات چای
• چای چگونه می‌تواند از سرطان جلوگیری کند؟
• نکات ایمنی درمورد مصرف چای
• شواهدی علمی از مطالعات انسانی چای و پیشگیری از سرطان
• آیا موسسه ملی سرطان (NCI) آمریکا استفاده از چای را برای پیشگیری از سرطان توصیه می‌کند؟

چای چیست؟

چای یکی از قدیمی‌ترین و محبوب‌ترین نوشیدنی‌هایی است که در سراسر جهان مصرف می‌شود. چای سیاه حدود ۷۵ درصد از مصرف چای را در جهان تشکیل می‌دهد. در ایالات متحده، بریتانیا (انگلستان) و اروپا، چای سیاه رایج‌ترین نوشیدنی‌ای است که مصرف می‌شود. چای سبز محبوب‌ترین چای در ژاپن و چین است. چای اولانگ (Oolong) و سفید (white tea) در مقادیر بسیار کمتری در سراسر جهان مصرف می‌شوند.

چای از برگ گیاه Camellia sinensis تهیه می‌شود. اندکی پس از برداشت، برگ‌های چای شروع به پژمرده شدن و اکسید شدن می‌کنند. در طول اکسیداسیون، مواد شیمیایی در برگ‌ها توسط آنزیم‌ها تجزیه شده و در نتیجه باعث تیره شدن برگ‌ها و ایجاد عطر چای می‌شود. این فرآیند اکسیداسیون را می‌توان با حرارت متوقف کرد که آنزیم‌ها را نیز غیرفعال می‌کند. میزان اکسیداسیون و سایر جنبه‌های روند فرآوری، نوع چای را تعیین می‌کند. زمانی چای سیاه تولید می‌شود که برگ‌های چای، پژمرده، تیره، خشک و کاملاً اکسید شوند. در مقابل، چای سبز از برگ‌های تیره‌نشده‌ای که اکسید نشده‌اند تهیه می‌شود. چای اولانگ از برگ‌های پژمرده، تیره و تا حدی اکسیدشده تهیه می‌شود. چای سفید از برگ‌های جوان یا جوانه‌هایی که حداقل اکسیداسیون را تجربه کرده‌اند، تهیه می‌شود. می‌توان از حرارت یا بخار خشک برای متوقف کردن فرآیند اکسیداسیون استفاده کرد و سپس برگ‌ها را خشک کرده تا برای فروش آماده شود.

ترکیبات چای

چای از پلی‌فنول‌ها، آلکالوئیدها (کافئین، تئوفیلین و تئوبرومین)، اسیدهای آمینه، کربوهیدرات، پروتئین، کلروفیل، ترکیبات آلی فرار (مواد شیمیایی که به راحتی بخار شده و باعث بوی چای می‌شوند)، فلوراید، آلومینیوم، مواد معدنی و عناصر کم‌مقدار (trace elements) تشکیل شده است. تصور می‌شود پلی‌فنول‌ها که گروه بزرگی از مواد شیمیایی گیاهی شامل کاتچین‌ها (catechins) هستند، مسئول فوایدی هستند که به طور سنتی به چای، به ویژه چای سبز نسبت داده می‌شود. فعال‌ترین و فراوان‌ترین کاتچین موجود در چای سبز، اپی گالوکاتچین گالات یا EGCG (مخفف epigallocatechin-3-gallate) است. کاتچین‌های فعال و غلظت‌های مربوط به آن‌ها در چای سبز در ادامه ذکر شده است.

کاتچین Epigallocatechin-3-gallate (EGCG)

غلظت: ۱۱۷-۴۴۲ میلی‌گرم بر لیتر یا ۲۵-۱۰۶ میلی‌گرم بر ۸ اونس مایع

کاتچین Epigallocatechin (EGC)

غلظت:   ۲۰۳-۴۷۱ میلی‌گرم بر لیتر یا ۴۹-۱۳۱ میلی‌گرم بر ۸ اونس مایع

کاتچین Epicatechin-3-gallate (ECG)

غلظت:  ۱۷-۱۵۰ میلی‌گرمبر لیتر یا ۴-۳۶ میلی‌گرم بر ۸ اونس مایع

کاتچین Epicatechin (EC)

غلظت:  ۲۵-۸۱ میلی‌گرم بر لیتر یا ۶-۱۹ میلی‌گرم بر ۸ اونس مایع

چای سیاه نسبت به چای سبز دارای غلظت بسیار کمتری از این کاتچین‌ها است. اکسیداسیون طولانی‌مدت چای سیاه باعث افزایش غلظت تاروبیژین‌ها (thearubigins) و تافلاوین‌ها (theaflavins)، دو نوع پلی‌فنول پیچیده می‌شود. چای اولانگ حاوی ترکیبی از پلی‌فنول‌های ساده مانند کاتچین و پلی‌فنول‌های پیچیده است. چای سفید و سبز حاوی مقادیر مشابه EGCG اما مقادیر متفاوتی از پلی‌فنول‌های دیگر هستند.

اگرچه چای‌های سرد و آماده در سراسر جهان رواج پیدا کرده‌اند، اما ممکن است محتوای پلی‌فنول آن‌ها در اندازه مساوی برابر با چای دم‌کرده نباشد. غلظت پلی‌فنول هر نوع نوشیدنی چای بستگی به نوع چای، میزان استفاده، مدت‌زمان دم کردن و درجه حرارت دارد. بالاترین غلظت پلی‌فنول در چای داغ دم‌شده، و کمتر از آن در آماده‌سازی فوری و کمترین میزان در چای‌های سرد و آماده یافت می‌شود. با کاهش درصد مواد جامد چای (یعنی برگ‌ها و جوانه‌های خشک شده چای)، محتوای پلی‌فنول آن نیز کاهش می‌یابد. چای‌های آماده غالباً دارای سطوح پایین‌تری از مواد جامد چای و بنابراین دارای محتوای پلی‌فنول کمتری هستند زیرا ممکن است عنصر اصلی آن‌ها چای نباشد. افزودن مایعات دیگر مانند آب‌میوه نیز مواد جامد چای را بیشتر رقیق می‌کند. فرآیند کاهش کافئین (Decaffeination) نیز میزان کاتچین چای را کاهش می‌دهد.

مکمل‌های تغذیه‌ای حاوی عصاره چای سبز نیز وجود دارد. در یک مطالعه آمریکایی که ۱۹ مکمل مختلف چای سبز را برای محتوای کاتچین و کافئین چای مورد ارزیابی قرار داد، برچسب‌های این محصولات در ارائه اطلاعات کاتچین و کافئین متفاوت بود و برخی از مقادیر گزارش‌شده روی برچسب‌های محصول با مقادیر آنالیزشده مغایر بود.

چای چگونه می‌تواند از سرطان جلوگیری کند؟

پلی‌فنول‌های غالب در چای سبز (EGCG ، EGC ، ECG و EC) و تئافلاوین‌ها و تئاروبیگین‌ها در چای سیاه دارای فعالیت آنتی‌اکسیدانی هستند. این مواد شیمیایی، به ویژه EGCG و ECG، دارای فعالیت مهارکننده رادیکال‌های آزاد هستند و می‌توانند سلول‌ها را در برابر تخریب DNA ناشی از نوع فعال اکسیژن محافظت کند. همچنین در مطالعات آزمایشگاهی و حیوانی نشان داده شده است که پلی‌فنول‌های چای از تکثیر سلول‌های سرطانی جلوگیری کرده و باعث ایجاد آپوپتوز (apoptosis) می‌شوند. در مطالعات آزمایشگاهی و حیوانی دیگری، نشان داده شده است که کاتچین‌های چای از رگ‌زایی و تهاجم سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کنند. علاوه بر این، ممکن است پلی‌فنول‌های چای در برابر آسیب‌های ناشی از اشعه ماوراء بنفش (UV) هم محافظت کرده و عملکرد سیستم ایمنی را نیز تعدیل کنند. علاوه بر این، نشان داده شده است که چای سبز آنزیم های سم‌زدا مانند گلوتاتیون–اس ترانسفراز (glutathione S-transferase) و کینون ردوکتاز (quinone reductase) را که می توانند در برابر رشد تومور محافظت ایجاد کنند فعال می‌کند. اگرچه بسیاری از اثرات مفید بالقوه چای به فعالیت آنتی‌اکسیدانی قوی پلی‌فنول‌های چای نسبت داده شده است، اما مکانیسم دقیقی که ممکن است چای از سرطان جلوگیری کند، اثبات نشده است.

نکات ایمنی درمورد مصرف چای

به طور کلی چای به عنوان یک ماده غذایی توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده بی‌خطر شناخته شده است. مطالعات ایمنی، مصرف ۱۲۰۰ میلی‌گرم EGCG را به صورت مکمل در بزرگسالان سالم در بازه‌های زمانی ۱ تا ۴ هفته‌ای مورد بررسی قرار داده است. عوارض جانبی گزارش‌شده در این مطالعات شامل نفخ بیش‌ازحد روده، حالت تهوع، سوزش سر دل، معده‌درد، شکم‌درد، سرگیجه، سردرد و درد عضلانی بود. در یک مطالعه ژاپنی، کودکان ۶ تا ۱۶ سال یک نوشیدنی چای سبز حاوی ۵۷۶ میلی‌گرم کاتچین (گروه آزمایش) یا ۷۵ میلی‌گرم کاتچین (گروه کنترل) را به مدت ۲۴ هفته بدون عوارض جانبی مصرف کردند. ایمنی دوزهای بالاتر کاتچین در کودکان مشخص نیست.

مانند سایر نوشیدنی‌های کافئین‌دار، مثل قهوه و نوشابه، کافئین موجود در بسیاری از محصولات حاوی چای می‌تواند به طور بالقوه عوارض جانبی مانند تاکی‌کاردی ( tachycardia)، تپش قلب، بی‌خوابی، بی‌قراری، عصبی بودن، لرزش، سردرد، درد شکم، تهوع، استفراغ، اسهال و دیورز (diuresis) داشته باشد. با این حال، شواهد کمی درمورد عوارض مقدار متوسط ​​کافئین (حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌گرم در روز) برای بزرگسالان وجود دارد. تحقیقات موسسه سلامت کانادا به این نتیجه رسید که مصرف متوسط ​​کافئین تا ۴۰۰ میلی‌گرم در روز (معادل ۶ میلی‌گرم در هر کیلوگرم وزن بدن) در بزرگسالان سالم عوارض جانبی ندارد. مقدار کافئین موجود در چای بسته به نوع چای متفاوت است. مقدار کافئین در چای سیاه بیشتر است، این مقدار از ۶۴ تا ۱۱۲ میلی‌گرم در هر ۸ اونس متغیر است. بعد از آن چای اولانگ، که حاوی حدود ۲۹ تا ۵۳ میلی‌گرم در هر ۸ اونس است قرار دارد. چای سبز و سفید حاوی کافئین کمی هستند، به ترتیب از ۲۴ تا ۳۹ میلی‌گرم در هر ۸ اونس و ۳۲ تا ۳۷ میلی‌گرم در هر ۸ اونس. چای‌های بدون کافئین حاوی کمتر از ۱۲ میلی‌گرم کافئین در هر ۸ اونس هستند. تحقیقات محدودی درمورد اثرات کافئین در کودکان انجام شده است. به طور کلی، دوز کافئین کمتر از ۳.۰ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، هیچ عوارض جانبی در کودکان ایجاد نکرده است. دوزهای بالاتر منجر به برخی از عوارض رفتاری، مانند افزایش عصبانیت یا اضطراب و اختلالات خواب شده است.

آلومینیوم که عنصری مخدر اعصاب است، در مقادیر مختلف در گیاهان چای یافت می‌شود. مطالعات نشان داده است که غلظت آلومینیوم (که به طور طبیعی از خاک گرفته می‌شود) در دم کردن چای سبز و سیاه از ۱۴ تا ۲۷ میکروگرم در لیتر (μg/L) تا ۴۳۱ تا ۲۲۳۹ میکروگرم در لیتر مشاهده شده است. تغییرات در میزان آلومینیوم ممکن است به دلیل شرایط مختلف خاک، دوره‌های مختلف برداشت و کیفیت آب باشد. آلومینیوم می‌تواند در بدن تجمع کرده و باعث ایجاد استئومالاسی ( osteomalacia: نرمی استخوان) و اختلالات عصبی، به‌ویژه در افراد مبتلا به نارسایی کلیوی شود. با این حال، مشخص نیست چه مقدار آلومینیوم موجود در چای زیست‌فراهم است( = جذب خون می‌شود) و هیچ مدرکی مبنی بر مسمومیت آلومینیوم با نوشیدن چای وجود ندارد.

چای سیاه و سبز ممکن است جذب آهن در رژیم غذایی را مهار کنند. این تأثیر ممکن است برای افرادی که از کم‌خونی فقر آهن رنج می‌برند مهم باشد. نویسندگان یک مطالعه مروری سیستماتیک از بررسی ۳۵ مقاله در‌مورد تأثیر نوشیدن چای سیاه بر وضعیت آهن در انگلستان به این نتیجه رسیدند که اگرچه نوشیدن چای جذب آهن غیر هِم از رژیم غذایی را محدود می‌کند، اما شواهد کافی برای نتیجه‌گیری تأثیر بر معیارهای خونی (یعنی هموگلوبین و غلظت فریتین) در وضعیت کلی آهن در بزرگسالان وجود ندارد. با این حال، در بین کودکان پیش‌دبستانی، ارتباط آماری معنی‌داری بین نوشیدن چای و فقر آهن مشاهده شد. تعامل بین چای و آهن را می‌توان با مصرف غذاهایی که جذب آهن را افزایش می دهند، مانند غذاهایی که حاوی ویتامین C (به عنوان مثال لیمو) و غذاهای حیوانی که منابع آهن هِم هستند (به عنوان مثال، گوشت قرمز) کاهش داد. به نظر می‌رسد که مصرف چای بین وعده‌های غذایی حداقل تأثیر را بر جذب آهن داشته باشد.

شواهدی علمی از مطالعات انسانی چای و پیشگیری از سرطان

چای از دیرباز به عنوان یک عامل مثبت در سلامت شناخته می‌شد و بسیاری معتقدند که می‌تواند به کاهش خطر سرطان کمک کند. اکثر مطالعات انجام‌شده درمورد چای و پیشگیری از سرطان بر چای سبز تمرکز داشته‌اند. اگرچه چای و/یا پلی‌فنول‌های چای در مطالعات حیوانی برای جلوگیری از تومورزایی در نقاط مختلف اندام‌ها، از جمله پوست، ریه، حفره دهان، مری، معده، روده کوچک، روده بزرگ، کبد، لوزالمعده و سینه یافت شده است، نتایج مطالعات انسانی – مطالعات اپیدمیولوژیک و بالینی – بدون نتیجه قطعی بوده است.

مطالعات اپیدمیولوژیک

بیش از ۵۰ مطالعه اپیدمیولوژیک درمورد ارتباط بین مصرف چای و خطر ابتلا به سرطان از سال ۲۰۰۶ منتشر شده است. نتایج این مطالعات اغلب متناقض بوده است، اما برخی مصرف چای را با کاهش خطر سرطان روده بزرگ، سینه، تخمدان، پروستات و ریه مرتبط دانسته‌اند. ممکن است این نتایج متناقض به دلیل متغیرهایی مانند تفاوت در تهیه و مصرف چای، انواع چای مورد مطالعه (سبز، سیاه یا هر دو)، روش‌های تولید چای، زیست‌فراهمی ترکیبات چای، تنوع ژنتیکی در نحوه واکنش افراد به چای، استفاده همزمان از دخانیات و الکل و سایر عوامل شیوه زندگی که ممکن است بر خطر ابتلا به سرطان در افراد تأثیر بگذارد (مانند فعالیت بدنی یا وضعیت وزن) باشد.

آزمایشات بالینی

چند آزمایش بالینی نقش چای و پلی‌فنول‌های چای را در پیشگیری از سرطان بررسی کرده‌اند. با این حال، تعداد کمی از آزمایشات تأثیر چای یا پلی‌فنول های چای را در میزان بروز یا مرگ و میر سرطان بررسی کرده‌اند.

دو کارآزمایی تصادفی، اثرات عصاره چای را بر ضایعات دهانی بدخیم ارزیابی کردند. یکی از کارآزمایی‌ها یک کارآزمایی مداخله‌ای دوسرکور (double-blind) بود که بر روی ۵۹ نفر مبتلا به لوکوپلاکیا (leukoplakia: دهان‌پیسی) انجام شد. این بیماری یک ضایعه پیش‌مقدمه احتمالی برای سرطان دهان است. شرکت‌کنندگان در این آزمایش به طور تصادفی انتخاب شدند و ۳ گرم محصول چای مخلوط را به صورت خوراکی و موضعی یا دارونما دریافت کردند. پس از ۶ ماه، ۳۸ درصد از شرکت‌کنندگان در گروه درمان دچار پس‌رفت جزئی ضایعات دهانی شدند در حالی که این میزان برای شرکت‌کنندگان در گروه دارونما ده درصد بود. علاوه بر این، تعداد کمتری از گروه درمان نسبت به گروه دارونما در اندازه ضایعه (۳ درصد در گروه درمان در مقابل ۷ درصد در گروه دارونما) افزایش داشتند. علاوه بر این، تکثیر سلول‌های مخاطی در گروه درمان کاهش یافته بود که نشان‌دهنده تأثیر محافظتی احتمالی چای در ایجاد سرطان دهان است. در مقابل، در کارآزمایی دوم، ۳۹ نفر با ضایعات پرخطر بدخیم دهانی به طور تصادفی برای دریافت یکی از سه دوز عصاره چای سبز – ۵۰۰ میلی‌گرم در متر مربع، ۷۵۰ میلی‌گرم/ مترمربع، یا ۱۰۰۰ میلی‌گرم/ مترمربع – یا دارونما تقسیم شدند و باید سه بار در روز به مدت ۱۲ هفته از داروها استفاده می‌کردند. در پایان آزمایش، هیچ تفاوتی بین گروه‌ها در بهبود ضایعات یا پاسخ بافت‌شناسی یافت نشد.

دو کارآزمایی تصادفی دیگر اثرات چای را بر سطح ۸-OHdG ( مخفف ۸-hydroxydeoxyguanosine) در ادرار که یک نشانگر زیستی آسیب اکسیداتیو DNA است و ممکن است پیش‌بینی‌کننده افزایش خطر سرطان باشد، مورد بررسی قرار دادند. سطح ۸-OHdG ادراری در افراد مبتلا به سرطان ریه بیشتر از افراد گروه کنترل است و بافت تومور سینه، ریه، کبد، کلیه، مغز، معده و تخمدان دارای سطح ۸-OHdG بالاتری نسبت به بافت غیرتوموری مجاور است. در یک آزمایش، ۱۳۳ فرد سیگاری بزرگسال به طور تصادفی به مدت ۴ ماه هر روز ۴ فنجان از یکی از نوشیدنی‌های زیر نوشیدند: چای سبز بدون کافئین، چای سیاه بدون کافئین و آب. در بین کسانی که چای سبز مصرف کردند، کاهش معنی‌دار ۳۱ درصدی سطح ۸-OHdG ادرار مشاهده شد. در گروه چای سیاه، تغییری در سطوح ۸-OHdG ادراری مشاهده نشد. در آزمایش دوم، ۱۲۴ فرد در معرض خطر ابتلا به سرطان کبد (به دلیل عفونت ویروسی هپاتیت B و قرار گرفتن در معرض آفلاتوکسین) ، دارونما یا ۵۰۰ میلی‌گرم یا ۱۰۰۰ میلی‌گرم مکمل پلی‌فنول چای سبز را به صورت روزانه دریافت کردند. دو دوز مکمل مورد استفاده به ترتیب معادل ۲ یا ۴ فنجان تزریق چای سبز گزارش شده است. افراد به غیر از این مکمل‌ها چای یا محصولات حاوی چای دیگری مصرف نمی‌کردند. در مقایسه با گروهی که دارونما مصرف کرده بودند، در افرادی که مکمل چای سبز را در هر دوز به مدت ۳ ماه مصرف کردند سطح ۸-OHdG ادراری به میزان قابل توجهی پایین‌تر بود. اگرچه این آزمایشات نشان می‌دهد که پلی‌فنول‌های چای سبز که از طریق چای یا مکمل‌ها مصرف می‌شوند می‌توانند سطح ۸-OHdG ادرار را کاهش دهند، اما مشخص نیست که آیا کاهش سطح ۸-OHdG با کاهش خطر سرطان ارتباط دارد یا خیر.

آزمایشات دیگری بررسی کرده‌اند که آیا کاتچین چای سبز یا عصاره چای سبز خطر ابتلا به سرطان پروستات را تغییر می‌دهد یا خیر. در یک مطالعه دوسرکور و کنترل‌شده با دارونما ، ۶۰ مرد ۲۰۰ میلی‌گرم کاتچین چای سبز یا دارونما را سه بار در روز به مدت ۱ سال مصرف کردند. این مردان دارای نئوپلازی داخل اپی‌تلیال پروستات (prostatic intraepithelial neoplasia) درجه بالا بودند، که تصور می‌شود پیش‌مقدمه سرطان پروستات باشد. پس از ۱ سال، تعداد کمتری سرطان پروستات در گروه کاتچین چای سبز (۱ سرطان در ۳۰ مرد) در مقایسه با گروه دارونما (۹ سرطان در ۳۰ مرد) تشخیص داده شد. دو کارآزمایی بالینی دیگر، هر دو مطالعات بدون گروه کنترل، استفاده از عصاره چای سبز را برای کاهش سطح آنتی‌ژن اختصاصی پروستات در مردان مبتلا به سرطان پروستات مورد بررسی قرار دادند و شواهدی از چنین کاهشی یافت نشد.

یک کارآزمایی دیگر تأثیر پلی‌فنول‌های چای را بر سطح پپسینوژن (pepsinogen) در ۱۶۳ فرد با سطح پپسینوژن بالا بررسی کرد. پپسینوژن یک نشانگر زیستی آتروفی معده است و نشان‌دهنده افزایش خطر ابتلا به سرطان معده است. در این کارآزمایی روزانه به مدت ۱ سال به شرکت‌کنندگان یک یا شش کپسول ۱۰۰ میلی‌گرمی پلی‌فنول چای داده شد. هر کپسول معادل حدود ۱.۷ فنجان چای بود. پس از ۱ سال، در هر دو گروه درمانی هیچ کاهشی در سطح پپسینوژن مشاهده نشد.

در آزمایش دیگری، نقش احتمالی مکمل‌های چای سبز در درمان ضایعات پیش‌سرطانی مری مورد بررسی قرار گرفت. در این آزمایش، ۲۰۰ شرکت‌کننده چینی دارای چنین ضایعاتی روزانه با ۵ میلی‌گرم عصاره چای سبز بدون کافئین یا دارونما مورد آزمایش قرار گرفتند. پس از ۱۲ ماه، آسیب‌شناسی بافت ضایعات با عناوین بهبود یافته، بدون تغییر یا بدتر ارزیابی شد. این کارآزمایی با توجه به تغییرات ضایعات مری یا تکثیر غیرطبیعی سلول‌ها هیچ تفاوتی بین گروه‌های درمانی و دارونما پیدا نکرد.

آیا موسسه ملی سرطان (NCI) آمریکا استفاده از چای را برای پیشگیری از سرطان توصیه می‌کند؟

NCI یک موسسه تحقیقاتی است و نتایج تحقیقات مبتنی بر شواهد را برای دیگران تفسیر می‌کند. بنابراین این موسسه به طور کلی توصیه‌ای درمورد مداخلات خاص پزشکی یا رژیم غذایی ارائه نمی‌دهد.

علاوه بر این، همان‌طور که در بالا ذکر شد، شواهد مربوط به مزایای احتمالی مصرف چای در رابطه با سرطان در حال حاضر قطعی نیست.

منبع: مجله قرمز